Πως ξεκινάει ο εθισμός

Η ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά από μικρή ηλικία, γίνεται επειδή τις περισσότερες φορές, οι γονείς θέλοντας να μην τους ενοχλεί το παιδί τους, το αφήνουν με τις ώρες να ασχολείται με μία άψυχη μηχανή που του κεντρίζει το ενδιαφέρον, επειδή έχει πολλά λαμπάκια, κουμπάκια και μιλάει, όπως και η τηλεόραση.

Μήπως o διάλογος με το παιδί σας στο σπίτι είναι κάπως έτσι;;

Γονιός : Παιδί μου θα πάμε αύριο στην γιαγιά

Παιδί: «Μμμμμ» (ταπ, ταπ ,ταπ..)

Γονιός : Μόνο που θα πρέπει να έχεις κάνει τα μαθήματά σου πρώτα

Παιδί: «Μμμμμ» (ταπ, ταπ ,ταπ..)

Γονιός: Καλά ήθελα να ήξερα αν με ακούς καν!!

Εάν αυτός ο διάλογος σας ακούγεται οικείος, δεν είστε μόνοι.

Δεν είναι λίγοι οι γονείς που με την πρώτη ευκαιρία θα αγοράσουν στο παιδί τους μια μικρή παιχνιδομηχανή τύπου Φλίπερ. Αμέσως το παιδί ενθουσιάζεται και η φαντασία διεγείρεται όπως και ο εγκέφαλος. Σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα μπορεί να φαίνονται ελεγχόμενα αλλά το κλάμα του παιδιού όχι τόσο. Μπορεί να του το πάρουμε, να το κρύψουμε και αν βρει κάτι άλλο ενδιαφέρον, ίσως και να το ξεχάσει.

Πολλά παιδιά από μικρή ηλικία έχουν «smartphone», και όταν δεν στέλνουν μηνύματα, θα τα  βρούμε συχνά να δημοσιεύουν στα social media και να παίζουν δημοφιλή παιχνίδια.

Η απαγόρευση δεν είναι λύση

Συνήθως όταν απαγορεύουμε κάτι από κάποιον, ενώ εμείς το κάνουμε ελεύθερα, χωρίς μάλιστα να του εξηγήσουμε το γιατί, του το κάνουμε ποιο επιθυμητό. Η απαγόρευση δεν φέρνει  πάντοτε ουσιώδεις αποτελέσματα. Γενικά πριν υπάρξει απαγόρευση σε κάτι, θα πρέπει να μελετηθούν πολύ οι επιπτώσεις και αν ουσιαστικά αυτό θα περιορίσει το πρόβλημα ή θα το κάνει αργότερα χειρότερο. Είναι γεγονός ότι παρ’ όλη την προσπάθεια που έχει γίνει από ψυχολόγους , να χαρτογραφήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και αυτή των  παιδιών, κάνεις δεν μπορεί να δώσει εγγύηση 100%, ότι ένα μόνο μέτρο θα φέρει το σωστό αποτέλεσμα.

Το πρόβλημα δεν υπάρχει όταν  τα παιδιά μας έχουν και πραγματική ζωή.

Αθλούνται,  γράφουν, διαβάζουν, ασχολούνται με τέχνες , παίρνουν μέρος σε σχολικά δρώμενα, τα πάνε καλά στο σχολείο.  Σε αυτά τα παιδιά όταν πάρεις το παιχνίδι από τα χέρια μπορεί στην αρχή να αντιδράσουν αλλά θα το ξεπεράσουν γρήγορα με λίγη γκρίνια.

Το πρόβλημα είναι αλλού: Για μερικά παιδιά, το παιχνίδι με ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν είναι απλά μια καθημερινή ενασχόληση της ζωής. Είναι το μοναδικό πράγμα στη ζωή. Στην πραγματικότητα, οι παιδοψυχίατροι αναφέρουν όλο και περισσότερες περιπτώσεις ηλεκτρονικής “εξάρτησης” σε έφηβους, παιδιά. Αυτά τα παιδιά  συμπεριλαμβανομένων  και τα παιδιά ηλικίας 3 ετών,  ουρλιάζουν όταν δεν μπορούν να έχουν τα tablet τους, στο σχολείο οι βαθμοί είναι ακατάλληλοι επειδή δεν μπορούν να σταματήσουν να στέλνουν μηνύματα στο Facebook. Και πιο τρομακτικό από όλα, είναι οι περιπτώσεις  των παιδιών που απειλούν να χτυπήσουν τους γονείς τους ή να αυτοκτονήσουν όταν οι μητέρες ή οι μπαμπάδες τους προσπαθούν να μειώσουν την ώρα της ενασχόλησης τους με την οθόνη.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα παιδιά όλων των ηλικιών μπορούν να εθιστούν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε κείμενο που ένα παιδί στέλνει ή λαμβάνει, στο Facebook , και κάθε ενέργεια που γίνεται κατά τη διάρκεια ενός βιντεοπαιχνιδιού ανεβάζει τα επίπεδα ντοπαμίνης. Το ίδιο γίνεται και με  κάποιον που παίρνει ναρκωτικά ή τρώει σοκολάτα.

Επιπλέον, η πολύωρη έκθεση στην τηλεόραση ή σε άλλα μέσα με γρήγορη εναλλαγή εικόνων μπορεί να αποσυντονίσει τον εγκέφαλο των παιδιών και να προκαλέσει συνεχή διέγερση. Έτσι με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να γίνει όλο και πιο δύσκολο για ένα παιδί να μάθει να απολαμβάνει πιο αργές δραστηριότητες όπως είναι η ανάγνωση (έλλειψη συγκέντρωσης). Είναι γεγονός ότι πολλά παιδιά έχουν μάθει να ζουν σε μία  εικονική ζωή. Η καθημερινή ζωή τους φαίνεται βαρετή και ανούσια και πώς να μην είναι αφού τους περιτριγυρίζουν ανούσια και βαρετά πράγματα, από το σχολείο ως και την οικογένεια. Γιατί να μην ζήσουν μια δεύτερη ζωή μέσα σε μια εικονική πραγματικότητα. Αυτό υπόσχεται εξάλλου και το νέο reality παιχνίδι  http://secondlife.com/

Για να δούμε πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα του ηλεκτρονικού εθισμού; Θα εξετάσουμε τα παρακάτω στατιστικά στοιχεία:

• Οι γυναίκες κολεγίου ασχολούνται κατά μέσο όρο 10 ώρες την ημέρα με τα κινητά τους τηλέφωνα. Τα παιδιά στο κολέγιο περνούν σχεδόν οκτώ ώρες κατά μέσο όρο στα τηλέφωνά τους.
• Τα παιδιά ηλικίας 8 έως 18 ετών δαπανούν περισσότερο από επτά ώρες την ημέρα στα κινητά ή άλλα ηλεκτρονικά μέσα.
• Τα παιδιά εκτίθενται κατά μέσο όρο τέσσερις ώρες την ημέρα στην τηλεόραση και πολλά παιδιά παρακολουθούν τηλεόραση από τη στιγμή που φτάνουν στο σπίτι μέχρι να πάνε για ύπνο.
•  Η έρευνα δείχνει ότι δύο με δέκα τοις εκατό των παιδιών που παίζουν βιντεοπαιχνίδια είναι εθισμένα σε αυτά.
•  Οι γονείς πληρώνουν χιλιάδες ευρώ για προγράμματα “αποτοξίνωσης” για τα παιδιά που αρνούνται να αποχωριστούν τις συσκευές τους.
• Τα παιδιά και οι έφηβοι εθίζονται στα ηλεκτρονικά σε μεγάλο ποσοστό. Αυτή η συνήθεια μπορεί να προκαλέσει κακή επίδοση στην σχολή τους και να μειώσει την απόδοσή τους στα μαθήματα. Μπορεί επίσης να τα κάνει άρρωστα.

Πρόσφατο παράδειγμα Έλληνα φοιτητή, με μεγάλο εθισμό στο κινητό, μετά από απαγόρευση του κινητού, το παιδί είχε τάσεις αυτοκτονίας και απειλούσε ότι θα σκοτωθεί. Οι φοιτητές του έκαναν πλάκα και του έστελναν μηνύματα στο κινητό, γιατί ήξεραν ότι δεν μπορούσε να αποχωριστεί το κινητό του ούτε μια στιγμή και να απάντηση στα μηνύματα.

Τα παιδιά που είναι εθισμένα στα βιντεοπαιχνίδια είναι πιο πιθανό να κερδίσουν βάρος και να αισθανθούν κατάθλιψη ή αγωνία. Η βαριά χρήση τηλεόρασης και υπολογιστών θέτει τα παιδιά σε κίνδυνο και αλλάζει τον μεταβολισμό τους, αρχίζουν τα πρώτα βήματα παχυσαρκία και διαβήτη, έπειτα ακολουθεί σε μεγαλύτερη ηλικία η χρόνια κόπωση (κοινώς γίνονται ράθυμα).

Πώς μπορείτε λοιπόν να αποφασίσετε αν το παιδί σας είναι εθισμένο στα ηλεκτρονικά; Ακολουθούν ορισμένες ερωτήσεις για να αναρωτηθείτε:

• Το παιδί σας είναι ανήσυχο όταν δεν υπάρχει οθόνη γύρω;
• Το παιδί σας παραλείπει τις οικογενειακές δραστηριότητες ή διακόπτει νωρίς ώστε να μπορεί να επιστρέψει στον υπολογιστή, το κινητό τηλέφωνο ή την τηλεόραση;
• Η σχολικές εργασίες του παιδιού σας παραμελούνται, επειδή ξοδεύει πάρα πολύ χρόνο στο παιχνίδι ή στο γραπτό μήνυμα;
• Ρυθμίζετε την ώρα της οθόνης για να μειώσετε τον χρόνο παραμονής του παιδιού σας μπροστά στην οθόνη ή τον υπολογιστή;
• Το παιδί σας φαίνεται να επιζητεί όλο και περισσότερο χρόνο να περνάει μπροστά στον υπολογιστή ή στην τηλεόραση;
• Αν όλα τα παραπάνω σας χτυπάνε καμπανάκια, ήρθε η ώρα να λάβετε μέτρα – όπως θα κάνατε αν το παιδί σας είχε εθιστεί στην κοκαΐνη ή το αλκοόλ.

“Έχω δουλέψει με εκατοντάδες εθισμένους στην ηρωίνη και σε άλλες ουσίες και αυτό που μπορώ να πω είναι ότι είναι ευκολότερο, να θεραπεύσουμε έναν εξαρτημένο από την ηρωίνη, παρά έναν εξαρτημένο από την οθόνη”, λέει ο Δρ Νικόλας Καρδάρας, συγγραφέας του «Glow Kids».

Ακολουθούν τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε:

•  Φτιάξτε κανόνες, καθορίζοντας πόσο χρόνο μπορεί να περνάει το παιδί σας κάθε μέρα στον υπολογιστή ή στην τηλεόραση. Εξηγείστε τις συνέπειες για την παραβίαση των κανόνων.
•  Βάλτε έναν κανόνα ότι κατά τη διάρκεια των εργασιών στο σπίτι, κατά το γεύμα  και το δείπνο και μία ώρα πριν τον ύπνο, όλες οι ηλεκτρονικές συσκευές θα κλείνουν. Αυτό σημαίνει και για την δική σας.
•  Χρησιμοποιήστε τα στοιχεία γονικού ελέγχου (parental control), για να περιορίσετε το χρόνο λειτουργίας του κινητού τηλεφώνου, της τηλεόρασης και του υπολογιστή σας.
•  Μάθετε τι συμβαίνει στη ζωή του παιδιού σας. Τα παιδιά που έχουν άγχος ή κατάθλιψη είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν εθισμό στα ηλεκτρονικά.
• Δημιουργήστε τρόπους για να αποκτήσει το παιδί σας υγιείς δραστηριότητες ντοπαμίνης και σεροτονίνης στον πραγματικό κόσμο. Για παράδειγμα, πηγαίνετε μαζί τους για ψώνια, ιππασία ή αναρρίχηση σε τοίχο.
•  Επιμένετε ότι το παιδί σας θα περάσει τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα παίζοντας έξω.
• Πηγαίνετε το παιδί σας σε εθελοντική εργασία ή οργανωμένο αθλητισμό.
• Εάν το παιδί σας εξακολουθεί να παραβιάζει τους νέους κανόνες, απειλεί να γίνει βίαιο ή να καταφύγει σε αυτοτραυματισμό, καλέστε έναν θεραπευτή. Ψάξτε για κάποιον που έχει εμπειρία στην αντιμετώπιση της “ψηφιακής αποτοξίνωσης”.
• Προσοχή! τα παιδιά με αυτισμό έχουν την τάση να εθίζονται ποιο εύκολα. Προσπαθήστε να κάνετε ένα τεστ αυτισμού για το παιδί σας, αρκετά παιδιά έχουν μικρό ποσοστό αυτισμού που δεν το γνωρίζουν οι γονείς. Σε αυτή την περίπτωση συμβουλευτείτε έναν ειδικό.

Επίσης, δώστε πρώτοι το καλό παράδειγμα μόνοι σας! Οι κανόνες δεν ισχύουν μόνο για τα παιδία σας αλλά και για σας τους ίδιους. Τέλος, να είστε προετοιμασμένοι για πολλά δάκρυα και ακόμη να ακούσετε και το “σας μισώ”.

Η αντιμετώπιση του ηλεκτρονικού εθισμού είναι μια δύσκολη υπόθεση για εσάς αλλά και για το παιδί. Αν όμως τα καταφέρετε, το παιδί θα καταλάβει από μόνο του την διαφορά και θα κρατήσει την δική του σκληρή στάση απέναντί στον ηλεκτρονικό κόσμο. Δεν θα ξεχάσω τον πρώτο υπολογιστή που απόκτησα σαν παιδί, ήταν τόσο η κριτική των γονιών μου, που τελικά το μηχάνημα άνοιγε ελάχιστες ώρες μέσα στην εβδομάδα, οπού στο τέλος κατάφερα να αποκτήσω την δική μου προσέγγιση με τον καιρό και να δω τον υπολογιστή ως ένα μηχάνημα για να δημιουργείς και να σκέφτεσαι μαζί του. Ανακάλυψα τον προγραμματισμό και την σχεδίαση, και τα ταλέντα μου με τον καιρό πήραν ηλεκτρονική μορφή. Η τεχνολογία ανοίγει ορίζοντες και λειτουργεί ως προέκταση σε αυτό που συνήθως κάνουμε. Μας βοηθάει να κάνουμε πράγματα ποιο εύκολα, χωρίς όμως να ξεχνάμε τον παραδοσιακό τρόπο. Τα παιδιά θα πρέπει πριν γράψουν στον υπολογιστή να έχουν μάθει γραφή και ανάγνωση πρώτα στο χέρι. Ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο που βοηθάει στην πρόοδο και την εξέλιξη, αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό σε παιδιά και γονείς.

του Γιάννη Ελευθεριάδη – Εκπαιδευτής σε θέματα νέων τεχνολογιών 

Network Administrator, IT Manager, Google partner, ¨Επιχειρειν Αλλιώς”